Do czytania

„Papież podkreślił, że zakonnice nie powinny pracować jako pomoc domowa dla kapłanów. – Nie po to stałaś się zakonnicą, aby być służącą księdza – zaznaczył.

Jego zdaniem, „musimy jeszcze popracować nad rozumieniem roli zakonnicy w Kościele”. – Musimy iść naprzód w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: jaką pracę powinny wykonywać w Kościele siostry, kobiety konsekrowane? Nie mylmy tego z pełnieniem jedynie określonej funkcji, na przykład przewodzeniem jakiejś dykasterii – wyjaśniał”. [fragment, całość tutaj]

„Przygotowując do „Więzi” zestaw tekstów o zakonnicach, wielokrotnie spotykaliśmy się z opiniami, także samych sióstr, że jest to temat niewygodny. Dlaczego tak jest?

– Nie patrzyłabym na to w kategoriach wygody. Doświadczenia zakonnic z mediami są raczej zniechęcające. Nawet poważne media zazwyczaj nie potrafią podjąć tego problemu w sposób pogłębiony, uczciwie i kompetentnie. Temat zakonnic nie jest interesujący, to nie jest news. No, chyba żeby był jakiś skandal…

Nie jesteśmy też „otrzaskane” z mediami. A poza tym w ogóle nie jest łatwo mówić publicznie o swojej najgłębszej tożsamości, o formie życia, która ociera się nieustannie o tajemnicę. W dużym stopniu jest to także kwestia braku odpowiedniego języka, komunikowania w sposób zrozumiały dla przeciętnego słuchacza. W Polsce współczesna teologia życia konsekrowanego jest jeszcze na początku swej drogi. Nie wypracowaliśmy jeszcze prostego języka, którym można by mówić w jasny sposób o wielkich tajemnicach.

Może trzeba o tym mówić bardziej życiem niż słowem? I życiem przezwyciężać stereotyp zakonnicy jako osoby gorszej kategorii…

– Tak też próbujemy robić. Ale ze stereotypami walczy się bardzo długo. Ten akurat stereotyp dotyczący zakonnic ma długą historię i jest na pewno głęboko zakorzeniony – wśród świeckich, ale i wśród duchownych. Myślę, że my same też trochę przyczyniłyśmy się do powstania i żywotności tego stereotypu przez pewne postawy, np. czasem brak samodzielności, a także przez aurę tajemniczości wokół naszego życia. Gdy się tworzy pewne enklawy zamknięte, trzeba się liczyć z tym, że ludzie będą wyobrażali sobie różne rzeczy, co też za tym zamknięciem się dzieje”. [fragment, całość tutaj]

„(…) Zachodzi też jednak niebezpieczeństwo postrzegania posłuszeństwa jako podążania za autorytetem przemawiającym głosem Boga. Takie rozumienie tego terminu powstaje w sytuacji, gdy ktoś wierzy, że sam nie może poznać woli Bożej. Potrzebuje więc drugiego, który bezbłędnie tę wolę odczytuje i powie, jak należy postępować. Tylko wówczas trzeba podporządkować się tym zaleceniom niezależnie od tego, jak głupie czy szkodliwe mogą się okazać.

Jeśli na tak rozumianym posłuszeństwie oprze się cały system – on sam w sobie stanie się przemocowy. To po prostu zły system.

Niestety, szczególnie w kontekście życia konsekrowanego Kościół katolicki korzysta z takiego schematu od wieków: nawet jeśli twoi przełożeni się mylą, musisz być posłuszny i liczyć na to, że Bóg wyciągnie z tego jakieś dobro. (…)

Duchowa autonomia ma kluczowe znaczenie, bo to właśnie ona jest naruszana w akcie przemocy duchowej. Prawo osoby do tego rodzaju autonomii jest głęboko zakorzenione w katolickiej Tradycji i Słowie Bożym, a nawet w samym prawie kanonicznym. Dla każdego z nas jasne jest, że akt wiary musi być dokonany w wolności. (…)

Kiedy jesteś siostrą zakonną, sprawa staje się jeszcze trudniejsza. Ceną, jaką zazwyczaj musisz zapłacić za możliwość jawnego opowiedzenia o przemocy, jest konieczność opuszczenia zgromadzenia. Dlaczego? Ponieważ kiedy otworzysz się przed przełożonymi czy współsiostrami, uciszą cię. Mogą to oczywiście zrobić w bardzo współczujący sposób – powiedzieć: „Po prostu nie możemy z tym nic zrobić. Modlimy się za ciebie. Jedź na rekolekcje. To minie. Musisz nosić to brzemię, a my poniesiemy je razem z tobą”.

Bywa jednak i tak, że siostry są oskarżane, atakowane, zastraszane. Przełożone każą im się zamknąć. Niezależnie od sposobu komunikacji nieuniknione jest, że ofiara usłyszy, iż ma milczeć. Jeśli nawet jej przełożone zdecydują się złożyć zawiadomienie, wspierać ją, ostatecznie milczenie nakaże im biskup. W związku z tym żadna ze spraw nie staje się publiczna tak długo, jak siostra pozostaje w zgromadzeniu.

Tyle że opuszczenie zakonu dla większości z nich jest po prostu niemożliwe. To nie tylko wyprowadzka – to rezygnacja z całego swojego życia i z całego systemu wsparcia. Nie masz pieniędzy. Nie masz do kogo pójść. Nie masz gdzie zamieszkać”. [fragmenty, całość tutaj]

„Kiedy kilka miesięcy temu w swoim felietonie o feminizmie zwracałem uwagę na konieczność szerszego podjęcia kwestii miejsca kobiet konsekrowanych w Kościele, leżał już na moim biurku numer miesięcznika „W drodze” (12/1997) zawierający między innymi rewelacyjny wywiad z s. Celestyną Giertych, wikarią generalną sióstr felicjanek, zatytułowany “Bóg nie chce, byśmy były wycieraczkami”. (…)

[s. Celestyna Giertych:] „U nas od dziewięciu lat nie ma powołań. W prowincjach amerykańskich średnia wieku wynosi osiemdziesiąt lat. Siostry żyją długo, bardzo długo, bo wiedzą, że nie ma ich kto zastąpić.” Krytycy „liberalizacji” zasad życia zakonnego w niej upatrują przyczyn takiego kryzysu. Ale sprawa nie wygląda tak prosto. Siostra Celestyna zwraca uwagę, że na Zachodzie młoda dziewczyna, która chce służyć Bogu i bliźnim, ma wiele innych dróg do wyboru i nie musi wstępować do klasztoru. „Życie zakonne? Po co? – pytają ludzie. Przecież można robić to wszystko nie wstępując do zakonu. Nie ma zrozumienia w społeczeństwie dla celów istnienia zakonu. Kiedyś zakony były siłą roboczą odpowiadającą na potrzeby świata. A przecież my nie wstępujemy po to, by być służącymi dla świata. Wstępujemy, bo zakochałyśmy się w Bogu i chcemy Mu całkowicie służyć. [fragment, całość tutaj]

„(…) w 2017 r. Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego w dokumencie “Młode wino, nowe bukłaki” zasygnalizowała konieczność przyjrzenia się tematowi nadużyć władzy za klasztornymi furtami.

Dwa lata później (rok 2019) na łamach miesięcznika „Donne Chiesa Mondo”, kobiecego dodatku do watykańskiego dziennika „L’Osservatore Romano”, jego ówczesna redaktor naczelna Lucetta Scaraffia opisała różne nadużycia wobec zakonnic. A pytany o sprawę papież Franciszek w drodze powrotnej z wizyty w Zjednoczonych Emiratach Arabskich (luty 2019 r.) nie ukrywał, że problem istnieje.

Zaraz potem, w drugiej połowie lutego 2019 r., mocne słowa na ten temat usłyszeli przewodniczący konferencji episkopatów z całego świata uczestniczący w szczycie na temat wykorzystywania seksualnego, który zorganizował w Watykanie papież. Padły one z ust Valentiny Alazraki, pracującej dla meksykańskiej telewizji watykanistki, którą Franciszek zaprosił do wygłoszenia jednego z referatów.

„Jesteśmy bowiem u progu innego skandalu: seksualnego wykorzystywania zakonnic i kobiet konsekrowanych przez księży i biskupów. […] Papież Franciszek […] przyznał, że od dłuższego czasu pracuje się w Kościele nad tym tematem, że trzeba zrobić więcej i że jest wola, aby zrobić więcej. (…)

Jesienią 2021 r. we Włoszech ukazała się z kolei książka Salvatore Cernuzia, dziennikarza oficjalnego watykańskiego serwisu internetowego „Vatican News”, zatytułowana Il velo del silenzio. Abusi, violenze, frustrazioni nella vita religiosa femminile [„Zasłona milczenia. Nadużycia, przemoc, frustracje w życiu zakonnym kobiet”]. Autor zebrał w tej publikacji 11 świadectw obecnych i byłych zakonnic, które opowiedziały o swoich krzywdach. We wstępie do książki siostra Nathalie Becquart, francuska członkini, podsekretarz Synodu Biskupów, Sióstr Misjonarek Xavière i jedna z najwyższych rangą kobiet w Watykanie, pisze o „płaczu i cierpieniu” kobiet, które wstąpiły do klasztorów, ponieważ czuły wezwanie od Boga, ale później wystąpiły, ponieważ ich skargi zbyt często trafiały do głuchych adresatów”. [fragment, całość tutaj]

„Napisałyście, że zakonnice są traktowane jak służące. W Polsce przeciwko takiemu określeniu zaprotestowały niedawno same siostry. Powiedziały, że nie czują się służącymi, bo wstąpiły do zakonu z wolnej i nieprzymuszonej woli.

Istnieje też dobrowolne niewolnictwo. To prawda – one to niewolnictwo wybrały. I na pewno były przekonane, że wybierają służbę Bogu. Ale ich powołanie mogłoby prowadzić do sensowniejszych zadań, do zrobienia czegoś znacznie cenniejszego i ważniejszego dla społeczeństwa niż służba biskupom. Kobiety trzymają ten Kościół na nogach. Siostry zakonne stanowią 2/3 z wszystkich osób zakonnych na świecie. To one najwięcej pracują. Są wszędzie. Są świadkami życia chrześcijańskiego znacznie bardziej wiarygodnymi niż duchowieństwo. Mogłyby więc wykonywać ważniejsze funkcje, niż prowadzenie domu biskupowi. (…) Czy siostry, które prowadzą dom biskupa, są traktowane tak, jak księża, którzy tam pracują? Czy siadają z nimi do wspólnego stołu? Są traktowane gorzej, pogardzane, a czasem nawet stają się ofiarami seksualnych nadużyć.

One się nie zbuntują, bo nie mogą. Nie mają innego świata niż zakon. Do kogo mają się zwrócić? Nikt ich nie wysłucha. Są zatem łatwą zdobyczą dla księży. Może nie tak łatwą jak dzieci. Dzieci są „bezpieczniejsze”, zwłaszcza chłopcy, bo nie zachodzą w ciążę. Z zakonnicami, zwłaszcza młodymi, bo takie najczęściej padają ofiarą gwałtów, jest przecież dodatkowy problem. Ciąża, a nawet zmuszanie do aborcji. Wiem, że tak się dzieje. To jest dopiero skandal. Z jednej strony Kościół prowadzi bitwę przeciwko aborcji, a z drugiej – księża sami namawiają kobiety, w tym siostry zakonne, do aborcji. Groby pobielane”. [fragment, całość tutaj]

„Wspólnota Loyola, od której zaczyna się ta historia, założona została w Słowenii przez o. Marko Rupnika i siostrę Ivankę Hostę we wczesnych latach 80. XX wieku. Rupnik (ur. 1954) był kapelanem młodego zgromadzenia.

Jak zeznają siostry, na początku lat 90. dochodziło do nadużyć duchowych i seksualnych wobec sióstr ze strony ks. Rupnika. Krótko potem zgłoszenie na ten temat miał otrzymać ks. Francisco J. Egaña, ówczesny delegat na międzynarodowe domy Towarzystwa Jezusowego w Rzymie. Jezuici nie zareagowali. (…)

Skandal wybuchł na początku grudnia 2022 r. Ma on swoje korzenie w roku 2015. Dziś już oficjalnie wiadomo, że właśnie w 2015 r. ks. Marko Rupnik rozgrzeszył włoską nowicjuszkę zakonną, z którą wcześniej współżył seksualnie. Jest to grzech, za który w świetle prawa kanonicznego automatycznie nałożona zostaje ekskomunika mocą samego prawa (latae sentetiae) – nawet jeśli o popełnionym czynie nikt poza sprawcą nie wie. (…)

Po zapoznaniu się z historią Marko Rupnika (a przecież na pewno jeszcze nie wiemy wszystkiego!) rodzą się oczywiste pytania o kościelną teorię, którą karmieni jesteśmy od kilku lat: o pełnej transparentności, polityce „zero tolerancji”, oczyszczaniu własnych szeregów, priorytecie bezpieczeństwa osób skrzywdzonych, zasadzie odsuwania nawet potencjalnego sprawcy krzywdy. Żadna z tych zasad w przypadku o. Marko Rupnika nie zadziałała ani w Towarzystwie Jezusowym, ani w Dykasterii Nauki Wiary. Przeciwnie: bardzo wyraźnie sprawa miała być rozwiązana tak, żeby nikt o niczym się nie dowiedział, a gwiazda Rupnika nadal mogła świecić maluczkim. Rupnik mógł po cichu zniknąć, ale jego mit miał trwać”. [fragmenty, całość tutaj]

„Lucetta Scaraffia myśli podobnie. – Przemoc seksualna jest znacznie bardziej rozpowszechniona, niż nam się wydaje. Występuje nie tylko w Afryce czy krajach azjatyckich, ale też we Włoszech, w Niemczech, USA, Irlandii, Francji. Dlaczego nie miałoby jej być w Polsce?

Za główne przyczyny tej sytuacji uznaje władzę i pieniądze. – Księża mogą wykorzystywać zakonnice, bo czują się bezkarni. Mają nad nimi władzę, a one są od nich uzależnione ekonomicznie.

Nie wierzy, by Kościół zdominowany przez mężczyzn sam rozwiązał ten problem. – Musimy pomóc siostrom. Najskuteczniejszą drogą jest zgłaszanie przestępstw organom państwa – policji i prokuraturze. Trzeba tworzyć instytucje oferujące porady prawne i wsparcie psychologiczne. Ale przede wszystkim należy wysłuchać skarg zakonnic i poważnie je traktować. Jak na razie jedyna pomoc przychodzi ze strony mediów, które uniemożliwiają wyciszenie niektórych spraw.

Przestrzega, by nie bagatelizować ani nie trywializować poszczególnych przypadków: – Wiele osób zbyt łatwo uznaje, że to sprawy pomiędzy dwójką dorosłych, że dzieją się za obopólną zgodą, więc nikogo nie powinny obchodzić. Mówiąc krótko, że chodzi o zakochanie i złamanie ślubu czystości. Ludzie naprawdę nie wiedzą, jak wygląda życie zakonnic. Nie wiedzą, że są w innym świecie, podporządkowane władzy księży, podatne na manipulacje i wykorzystywanie na każdej płaszczyźnie. Więc nie chodzi tu o złamanie czystości, ale o przymus. Czyli gwałt”. [fragment, całość tutaj]